عسل توسط زنبورهایی تولید می شود که شهد یا عسل جمع آوری کرده اند. زنبورها، عسل را به خاطر قندهایش اهمیت میدهند. که برای حمایت از فعالیتهای متابولیک عمومی، بهویژه ماهیچههای پروازی خود در طول جستوجوی غذا، بهعنوان غذای لارو خود مصرف میکنند. برای این منظور زنبورها عسل را ذخیره میکنند. تا در طول دورههای غذایی معمولی و همچنین در دورههای مانند زمستانگذرانی، زندگی خود را تامین کنند. زنبورها در طول جست و جوی علوفه از بخشی از شهد جمع آوری شده برای تقویت عضلات پرواز خود استفاده می کنند. اکثر شهد جمعآوریشده برای تغذیه مستقیم حشرات استفاده نمیشود. بلکه در عوض برای برگشت، هضم آنزیمی و در نهایت ذخیرهسازی طولانیمدت به عنوان عسل است. در طول هوای سرد یا زمانی که منابع غذایی دیگر کمیاب است، زنبورهای بالغ و لارو عسل ذخیره شده را مصرف میکنند. که چند برابر انرژی چگالی شهدی است که از آن ساخته میشود.
تولید عسل توسط زنبورها شامل چندین فرآیند شیمیایی از جمله هضم، برگشت، فعالیت آنزیم ها و تبخیر است.
در هر کلنی 60000 زنبور وجود دارد.یک کلنی از زنبورها می تواند روزانه 50 میلیون گل را ببیند.
همه زنبورها در طول زندگی خود بسته به سن آنها نقش های متفاوتی دارند. برای تهیه عسل، زنبورهای عسل کارگر تا 5 کیلومتر پرواز می کنند و گل ها و شهد شیرین آنها را جستجو می کنند. معمولاً در هر سفر بین 50 تا 100 گل بازدید می کنند.
شهد ماده اصلی عسل و همچنین منبع اصلی انرژی زنبورها است.
زنبورهای عسل به عنوان یک تیم با هم کار می کنند تا در مورد انتخاب بهترین گل ها تصمیم بگیرند. آنها با استفاده از ضربهها، صداها و حتی حرکات رقصی که به عنوان رقص واگل شناخته میشوند، با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.
ابتدا زنبور چرا کننده پس از خروج از کندو شهد یا عسلک غنی از قند را جمع آوری می کند. شهد گل به طور کلی دارای محتوای آب 70 تا 80 درصد است. چسبناکی بسیار کمتری نسبت به عسل تمام شده دارد. معمولاً محتوای آب آن حدود 18 درصد است.
محتوای آب عسل شته ها و سایر حشرات واقعی به طور کلی بسیار نزدیک به شیره ای است که آن حشرات از آن تغذیه می کنند. معمولاً تا حدودی رقیق تر از شهد است. یک منبع میزان آب عسل را حدود 89% توصیف می کند. زنبور عسل چه از شهد تغذیه کند و چه از عسل، این مایعات روان را از طریق پروبوسیس خود می مکد.که مایع را به پروونتریکولوس زنبور که معده عسل یا محصول عسل نیز نامیده می شود، می رسانند. این حفره درست بالای معده غذای آن قرار دارد. معده دوم گرده و قندهای مصرف شده توسط یک زنبور عسل را برای تغذیه خود هضم می کند.
در Apis mellifera معده عسل حدود 40 میلی گرم مایع را در خود جای می دهد. این تقریباً نصف وزن یک زنبور بدون بار است. جمع آوری این مقدار در شهد نیاز به بازدید از بیش از هزار گل دارد. هنگامی که شهد فراوان باشد، ممکن است زنبور عسل بیش از یک ساعت کار بی وقفه داشته باشد. تا شهد کافی برای پر کردن محصول عسل خود را جمع کند.
آنزیم های بزاقی و پروتئین های غده هیپوفارنکس زنبور عسل به محض قرار گرفتن در معده عسل زنبور به داخل شهد ترشح می شود. شهد حاوی چندین نوع قند مختلف است، اما اصلی ترین آنها ساکارز، گلوکز و فروکتوز است. هنگامی که زنبورهای عسل شهد را جمع آوری می کنند، بلافاصله آنزیم هایی را به آن اضافه می کنند. یکی از این آنزیم ها به نام اینورتاز، بیشتر ساکارز را به گلوکز و فروکتوز تجزیه می کند. پس از تبدیل، که به سرعت اتفاق می افتد، شهد عمدتاً گلوکز و فروکتوز است و فقط کمی ساکارز باقی مانده است.این فرآیند کمی محتوای آب و اسیدیته شهد نیمه هضم شده را افزایش می دهد.
وقتی بار کامل شد، زنبور عسل کارگر به کلنی باز می گردد. شهد آن را از طریق دهان به زنبور جوان دیگری به نام زنبور خانگی (بین 12 تا 17 روزگی) منتقل می کند. زنبورهای کندو هنگامی که در معده عسل خود قرار می گیرند. شهد را پس می گیرند و به طور مکرر بین فک پایین خود حباب ایجاد می کنند و هضم و غلظت آن را تسریع می کنند. این حبابها سطح زیادی را در هر حجم ایجاد میکنند. به این معنی زنبورها بخشی از آب شهد را به هوای گرم کندو تبخیر میکنند.
زنبورهای کندو گروه های فرآوری عسل را تشکیل می دهند. این گروه ها به صورت رله ای کار می کنند. به طوری که یک زنبور شهد فرآوری شده را در معرض حباب قرار می دهد.
سپس مایع تصفیه شده را به دیگران منتقل می کند. تا زمانی که محصول به کیفیت ذخیره سازی برسد، ممکن است 20 دقیقه بازگرداندن، هضم و تبخیر مداوم طول بکشد.
سپس عسل جدید در سلول های لانه زنبوری قرار می گیرد که بدون درپوش باقی می مانند. این عسل با توجه به غلظت شهد جمعآوریشده، همچنان دارای محتوای آب بسیار بالایی است، تا 70 درصد.
در این مرحله از تصفیه، محتوای آب عسل به اندازهای زیاد است که هاگهای مخمر موجود در همه جا میتوانند در آن تکثیر شوند. فرآیندی که اگر کنترل نشود، به سرعت قندهای عسل جدید را مصرف میکند. برای مبارزه با این، زنبورها از توانایی کمیاب در میان حشرات استفاده می کنند: تولید درون زا گرما.
زنبورها جزو معدود حشراتی هستند که می توانند مقادیر زیادی گرمای بدن ایجاد کنند. آنها از این توانایی برای تولید دمای محیط ثابت در کندوهای خود استفاده می کنند. دمای کندو معمولاً در حدود 35 درجه سانتیگراد (95 درجه فارنهایت) در مناطق نگهداری عسل است. این دما یا با تولید گرما با بدن آنها یا حذف آن از طریق تبخیر آب تنظیم می شود. تبخیر آب را از عسل ذخیره شده خارج می کند و گرما را از کلنی می گیرد. زنبورها از بال های خود برای کنترل خنک سازی کندو استفاده می کنند. کوبیدن هماهنگ بال، هوا را در عسل مرطوب حرکت می دهد و آب و گرما را خارج می کند. تهویه کندو در نهایت هم آب و هم گرمای اضافی را به دنیای بیرون دفع می کند.
فرآیند تبخیر تا زمانی که عسل به محتوای آب نهایی خود بین 15.5 تا 18 درصد برسد ادامه می یابد. این امر قندها را بسیار فراتر از نقطه اشباع آب متمرکز می کند. به این معنی که قند حل شده در مقدار کمی آب موجود در عسل بسیار بیشتر از آن است که بتوان آن را در حجمی معادل آب حل کرد. عسل، حتی در دمای کندو، یک محلول فوق سرد از قندهای مختلف در آب است. این غلظت های قند را فقط می توان در نزدیکی دمای اتاق با تبخیر محلول غلیظ تر، در این مورد شهد، به دست آورد. به دلایل اسمزی، چنین غلظت بالایی از قند برای تولید مثل میکروبیولوژیکی و تمام مواد تخمیر بسیار نامطلوب است.
در نتیجه متوقف می شود.سپس زنبورها سلول های عسل تمام شده را با موم می پوشانند. این کار آنها را از آلودگی محافظت می کند و از تبخیر بیشتر جلوگیری می کند.
تا زمانی که غلظت آب آن زیاد از 18 درصد بالاتر نرود، عسل ماندگاری نامحدودی دارد،.هم در داخل کندو و هم بعد از خارج کردن آن توسط زنبوردار.
زنبورهای عسل تنها حشرات اجتماعی نیستند که عسل تولید می کنند. برخی از گونههای زنبور، مانند Brachygastra lecheguana و Brachygastra mellifica، که در آمریکای جنوبی و مرکزی یافت میشوند، به تغذیه از شهد و تولید عسل معروف هستند. زنبورهای دیگر مانند Polistes versicolor نیز عسل مصرف می کنند. در اواسط چرخه زندگی، آنها بین تغذیه از گرده های غنی از پروتئین و تغذیه از عسل، که منبع بسیار متراکم تری از انرژی غذایی است، متناوب می شوند.